Tien brainstorming technieken

Brainstorming. Het is een Engelse term, en de meesten onder ons weten dat het een samenstelling is van brain (hersenen) en storm (dito in Nederlands). Met andere woorden, een heftige wind in de hersenpan. Bijna iedereen weet ook dat we het niet letterlijk zo bedoelen! We weten dat brainstormen geen fysieke wervelwind tussen de oren betekent, maar in plaats daarvan een mentaal denkproces is, waarbij er onconventionele ideeën gezocht worden voor moeilijke problemen en dilemma’s waar men met normale methoden niet uit komt. Of wanneer er een nieuw idee nodig is, of een creatieve nieuwe aanpak voor een probleem. De mogelijkheden van toepassingen zijn eindeloos!

Brainstormen is in ieder geval, hoe je het ook toepast, bij uitstek een methode die geschikt is om onconventionele, nieuwe en creatieve gedachten op gang te brengen. Daarbij is het bij alle brainstorm en brainstorm-achtige technieken van groot belang dat je de deelnemers hun gang laat gaan met rare ideeën, en nooit bij voorhand grenzen voorlegt, of ideeën afschiet omdat ze niet ‘realistisch’ zijn. Brainstormen juist sterk vanwege dat absurde. Je hoeft uiteindelijk immers niet de absurde versie van de brainstorm uiteindelijk klakkeloos over te nemen; je kan een mildere variant ervan adopteren! Maar die mildere variant had je vaak alleen gevonden door eerst de extreme variant ‘te brainstormen’.

Veel mensen denken bij brainstormen aan een grote woordspin met één woord of topic centraal. Dat is dan ook één van de vele methoden om te brainstormen. Maar er zijn er meer! Hier een paar van de andere minder bekende methodes. Probeer ze eens, niet alleen stimuleert het creativiteit, het is ook nog eens leuk om te doen!

10. Mind mapping

Gedachten in kaart brengen, ofwel mindmapping, is een brainstorm techniek die erg visueel georiënteerd is. Het werkt in eerste instantie net als een gewone ‘woordspin’ brainstorm, met één centraal concept en allerlei takken die hiervan af spruiten. Maar een echte mindmap is méér dan alleen een woordspin. Het idee van een mindmap is dat alle connecties met het centrale concept verschillende vormen kunnen hebben, en dat deze takken visueel kunnen worden weergegeven. Teksten, foto’s, plaatjes, zelfs filmpjes als je met een digitale versie van mindmapping werkt, zijn allemaal toegestaan. Ook pictogrammen, of schetsen, werken.

Bijvoorbeeld, stel dat je centrale concept ‘Nederland’ is. Je kan een pijltje tekenen naar een windmolen. Misschien daarnaast een pijl naar een schets vóór, en een schets ná drooglegging van het Haarlemmermeer. Een icoontje van een dijk helpt wellicht ook, met daarnaast een korte quote uit het verhaal van de dijkbreuk, tegengehouden door een vinger in het gat in de dijk. Overigens moeten tulpen natuurlijk in de mindmap voorkomen, evenals klompen. Dat klompen van hout zijn, kan verbonden worden met het gebrek aan bossen, dat al sinds de late middeleeuwen onze huizen- en scheepsbouw heeft belemmert. Over scheepsbouw gesproken…

Afijn, je voelt het al aankomen. Mindmappen is visueel brainstormen, met zoveel mogelijk toeters en bellen. Het idee erachter is dat plaatjes en foto’s veel meer kunnen vertellen dan alleen woorden en lijntjes tussen woorden.

9. Edge Storming

We kennen brain storming, maar kende je edge storming? Edge, ofwel ‘de rand’ storming verwijst naar de term in het Engels “pushing of boundaries” of het verleggen (wegduwen) van grenzen. Edge storming is dus grenzen verleggen!

Edge storming probeert nieuwe ideeën te vinden door de grenzen van het denkbare te verkennen. Het idee is om je eigen grenzen op te zoeken, en dan je voor te stellen hoe de situatie er uit zou zien, wat je zou doen, wat niet, et cetera. En wat zou je doen als je net over de grens zou raken?

Laten we bij ons ‘Nederland’ voorbeeld blijven. Stel je voor dat je onderwerp ‘overstromingspreventie’ is. Edge storming brengt nu natuurlijk het doemscenario naar voren: de dijken breken door. Wat nu? Conventionele methoden blijken ineens niet meer te helpen, wat kun je nog doen? Welke alternatieven heb je? Stel je vindt het alternatief ‘drijvende steden’. Het is maar goed dat je daar via een edge-storm sessie op bent gekomen, en niet op het moment van de dijk-doorbraak zelf! Want nu kan je die drijvende steden nog ontwerpen en bouwen, voor het te laat is!

8. Rolestorming

Rollen-stormen, letterlijk vertaald. Het is een combinatie van klassiek brainstormen, en rollenspellen spelen. Je gaat dus niet zomaar brainstormen, maar in de rol van een ander. Je probeert je in te leven in het reilen en zeilen van een ander persoon (een concurrent, misschien, of een klant) en vanuit zijn of haar perspectief ga je brainstormen. Dit kan enorm veel inzicht verschaffen in wat de andere mensen drijft, en waarom zij zich gedragen zoals ze dat doen. Zodoende kan je zelf ook je eigen strategie erop aanpassen!

Bijvoorbeeld, met Nederland als topic, ben je misschien nieuwsgierig hoe omwoners reageren op het nieuwe beleidsplan ‘Ruimte voor de Rivier’. Je brengt allemaal mensen samen en laat sommigen de rol van boer innemen, anderen zijn toeristen, of buurt bewoners, en een vierde persoon is een beleidsmedewerker. Misschien nog een politicoloog erbij, en de mix is (voldoende) compleet. Als je nu gaat brainstormen kom je misschien op ideeën en bijdragen die je zelf als bezitter van één van deze rollen nooit had bedacht. De boer bijvoorbeeld, brengt in dat hij zijn land absoluut niet kan missen, want de subsidies die hij krijgt voor dat land (vanwege de zeldzame vogels) is van vitaal belang voor zijn inkomen. Omwille van die subsidie laat hij het land nu al braak liggen, overigens! Daarom wil de boer misschien wel het land ‘verhuren’ als absoluut neutraal land, zodat hij zelf zijn subsidies kan houden, en het gebied toch net zo goed braak blijft liggen.

7. De methode van H.G. Wells

H.G. Wells schreef een beroemd boek over een tijdmachine (beter bekend tegenwoordig van de film ‘The Time Machine”. Deze brainstorm methode (overigens niet door Wells zelf voorgesteld!) gebruikt het idee van een tijdmachine als techniek. Stel je voor, zo gaat de methode, dat je ongehinderd voort en terug in de tijd kan reizen. Wat zou men in verschillende tijden van jou product of idee denken? Zouden ze er wat aan hebben, er wat in zien? Zou het iets oplossen? Iets bieden?

Met Nederland als topic kan je denken aan een windmolen. Als je 200 jaar terug zou gaan, naar een tijd waarin de gemalen druk bezig waren om Nederland nieuw land te bieden, dan zou iedereen je ongetwijfeld klakkeloos geloven, als je vertellen zou dat de toekomst voortgedreven werd door deze magische supermolens! Ga je 200 jaar terug in de tijd, gelooft men je wellicht niet dat niemand van ons era zo hardnekkig aan die ‘vieze stinkende’ rook-machines bleef hangen, terwijl we ook windmolens konden gebruiken! Tja…

6.Alternatieven alternatieven!

Deze techniek gebruikt de standaard brainstorm in een ander jasje. Neem je traditionele woordspin, maar in plaats van het centrale concept, gebruik je nu een alternatief. Je kan een synoniem gebruiken, maar waarom niet gewoon een heel ander idee of concept? Als team ga je om dit nieuwe concept brainstormen, en vervolgens kijk je wat daar de uitkomst van is. Dit vergelijk je met je oorspronkelijke concept, zitten er nuttige ideeën tussen? Misschien nieuwe invalshoeken waar je anders nooit aan had gedacht?

Een voorbeeld: je bent bezig met het onderwerp “Nederlandse tulpen”. Je brainstorm sessie is helemaal vastgelopen, en dus schakel je een alternatief in. Je gaat brainstormen over (ik zeg maar iets) aardappels. Je brainstorm rondom aardappels levert uiteindelijk misschien de volgende interessante invalshoek op: aardappels komen oorspronkelijk uit Zuid Amerika. Onder andere is Zuid Amerika bekend om de feest-stad Rio de Janeiro, waar weelderige optochten worden gehouden. Zou het geen idee zijn (het wordt al gedaan…) om een enorme tulpen-optocht a la Rio’s Carnaval te houden? Met alléén maar tulpen!?

5. Denken in oplossingen

Wanneer je rondom een probleem brainstormt, kom je soms vast te zitten in een soort van ‘problemen-moeras’. Wat je ook bedenkt, het lijkt altijd weer terug te komen op het centrale probleem. Welke oplossing ook in je opkomt, het wordt altijd gesaboteerd door dat ene dilemma! Alle wegen naar Rome worden afgesloten door Hannibal!

Soms wil het helpen om in zo’n situatie het probleem te verlaten en in plaats daarvan een oplossing centraal te zetten. Wellicht kom je direct op het probleem terug, maar dat geeft niet, ga toch door met brainstormen. Er zijn misschien nog andere ‘takken’ vanuit deze oplossing die niet direct worden gesaboteerd door het probleem. Ga daarop verder, en desnoods pak je die takken die niet direct geblokkeerd worden, weer centraal, en daarna weer de volgende ‘vrije’ wegen. Zo probeer je min of meer via een omweg om je probleem heen te manoeuvreren. De weg is misschien wel langer, maar vaak kan je op deze manier uiteindelijk tóch op een (omslachtige) oplossing komen!

4.De hete aardappel

Een charmante naam voor een creatieve brainstorm methode. Het idee is dat je suggesties heen en weer blijft ‘werpen’, net als een hete aardappel die je niet in je handen kan houden. Het is vooral een methode die helpt bij groepen waarin één persoon de neiging heeft tot het domineren van de anderen. Je kan dit bewerkstelligen door de regel te stellen dat iemand de ‘hete aardappel’ maar hooguit één minuut mag vasthouden. Dan moet hij het doorgeven, en moet een ander dus aan het woord komen. Niet alleen belemmert dit bepaalde figuren van het domineren van de discussie, maar het dwingt ook de minder besproken, maar soms zeer creatieve, verlegenaar om zijn mond open te doen. Immers, het succes van brainstormen ligt erin dat er veel verschillende inputs van iedereen komen. Hoe meer input, hoe creatiever het eindresultaat!

3. Brainwriting

Ofwel hersenschrijven, is een andere techniek die verlegen mensen aan het word helpt. In plaats van uitroepen, schrijft iedereen zijn ideeën op een papiertje (of post-it). Dan worden alle papiertjes verzameld en lukraak uit een zak getrokken (of lukraak op een white-board geplakt). Kans bepaalt wiens idee (eerst) besproken wordt, en het heeft niets te maken met de grootste mond hebben, of de baas zijn van de afdeling!

2. De Bono Denk-hoeden

Edward De Bono is een psycholoog die een mooie methode heeft ontworpen voor brainstormen: de zes denkhoeden. Iedere denkhoed weerspiegelt een bepaalde ‘invalshoek’ en het helpt bij het brainstormen in het vormgeven van ideeën. Hoe werkt het? Wanneer je een discussie hebt, moet de persoon die aan het woord is de juiste hoed opzetten. Wil hij kritiek leveren, dan is de zwarte hoed geschikt, want dit is de ‘oordeel’ hoed. Wil je slechts je teamgenoten informeren over een feitje, dan is wit je hoed. Gaat je opmerking over het proces zelf, dan mag je een blauwe hoed opzetten, en een gele als je spreekt over voordelen van een van de oplossingen of problemen die zijn besproken. Groen is voor een moment van creativiteit, en rood is je hoed als je over gevoelens en emoties praat (het zint me niet zo, dit plan, het voelt niet goed…).

Waarom zou dit helpen? Het is ten eerste goed om als deelnemer je te realiseren wat je bijdrage werkelijk bijdraagt. Lever je alleen maar kritiek? Dan moet je misschien eens proberen om een groene hoed-bijdrage te leveren. Kan je enkel informatie geven, wil je daar wellicht ook eens je mening over uitspreken? Misschien wat meer rood? Of is de discussie alleen maar een spel van rode hoeden? Dan zoek je misschien te weinig naar feiten, en moet je terug naar de boeken?

1. Randomiseer

De Bono had overigens nog een goed idee, het idee van randomisatie. Het idee hierachter is dat creativiteit gestimuleerd wordt wanneer we worden geprikkeld met compleet arbitraire zaken, die we vervolgens in verband moeten brengen met ons onderwerp. Het idee erachter is om een element van randomisatie in je brainstorm sessie te brengen.

Een mooi voorbeeld hiervan is een ‘random woord’ methode. Je pakt een boek, slaat het open (doet er niet toe waar) en prikt met een pin één woord aan. Dit woord ga je in verband proberen te brengen met je topic.

Bijvoorbeeld Nederlandse kaas promoten. Hoe kan dit verbeterd worden? We prikken een woord (ik wees zonet naar het woord ‘rood’, uit de vorige sectie). Rood dus. Wat dacht je van een vuurrode verpakking, om de aandacht te trekken (hé, merkwaardig, die bestaat al!). Welnu, een nieuw kaasje dat rood is? Of laten we wilder doen. Rood is immers verbonden met liefde, wat dacht je van een hartvormige Room-antische kaas? Marco Borsato vragen om de kaas te promoten met in de achtergrond zijn single ‘Vandaag is Rood” ? De mogelijkheden zijn eindeloos! Brainstorm maar raak!

Hoe je het ook wendt of keert, brainstormen werkt alleen als je creativiteit haar gang laat gaan. Geef anderen of jezelf nooit kritiek op ideeën, het kán niet gek genoeg zijn. Van room-antische kazen tot reizen naar de maan, gooi het allemaal op tafel. Later, na het brainstormen, kan je altijd nog met gezond verstand naar de mogelijkheden kijken, en het kaf van het koren scheiden. Maar doe dat nooit tijdens de brainstorm zelf. Dit remt ideeën af, en het creëert een negatieve sfeer.

Dat brengt ons op een ander belangrijk aspect. Creativiteit kan eigenlijk alleen echt van de grond komen in een positieve en goede sfeer. Mensen die onder tijdsdruk staan, of prestatiedruk ervaren, zijn per definitie minder creatief. Dat kunnen ze zich in zo’n situatie niet veroorloven. Het is een biologische druk, we ontkomen er niet aan. Immers, wanneer je oog in oog staat met een sabeltandtijger, is het niet de tijd om even flink te gaan brainstormen over ideeën hoe je het beste je stukje vlees kan warm maken boven een vuurtje. Ontspannen omgevingen en gezellige sferen zijn van vitaal belang voor brainstormen. Alle methoden en technieken werken, en ze werken goed! Maar alleen als de sfeer er ook naar is!